Vijftig Tinten Grijs

De uitslag van een DNA onderzoek is soms net zwart-wit. “De genetica is een wetenschap van onzekerheid en een kunst van waarschijnlijkheid”. Een prachtige uitspraak vind ik zelf, maar daar heb je als patiënt natuurlijk helemaal niks aan. Toch weten wij dokters nog lang niet alles. Daarom is het van belang om samen na te gaan in hoe we het beste om kunnen gaan met deze onzekerheden.

In 2003 was het gelukt om de structuur van 99% van het menselijke DNA op te helderen. De beloftes waren groot: door onze erfelijkheid te ontrafelen kunnen we ziektes begrijpen en genezen. Maar de euforie was van korte duur. Al snel bleek de relatie tussen genen en ziekte niet zo eenvoudig: de meeste worden veroorzaakt door een samenspel van een heleboel verschillende genen. De toenemende van kennis resulteerde in het besef dat we een heleboel niet weten.

Bij erfelijkheidsonderzoek gaan we na of een ziekte of aangeboren afwijking bij een persoon of een familielid erfelijk is. DNA-onderzoek kan daar een onderdeel van zijn. Ook kan DNA-onderzoek bij bepaalde ziekten of aandoeningen helpen om de oorzaak te vinden. De klinisch geneticus is de medisch specialist op het gebied van erfelijke aandoeningen en DNA-onderzoek.

Onze DNA code kun je zien als een encyclopedie bestaande uit 23 dikke boeken, met samen twintigduizend verschillende hoofdstukken. Illustratie Tom Winter

DNA variant gevonden en dan?

Soms wordt er een variant in het DNA gevonden die (waarschijnlijk) de oorzaak is van de aandoening. Er kan dan meer worden gezegd over de erfelijkheid. Soms kan een voorspelling worden gedaan over hoe het verder met diegene zal gaan en of er een behandeling mogelijk is. Maar de uiting van een ziekte kan ook heel erg variabel zijn.

Geen oorzaak betekent niet altijd dat het niet erfelijk is

Er wordt geen oorzaak gevonden. Als bij een DNA-test geen erfelijke aanleg gevonden wordt, maakt dit een erfelijke oorzaak minder waarschijnlijk, maar dan wil dat niet zeggen dat er geen erfelijke oorzaak is. Het zou kunnen dat de oorzaak een DNA-verandering in een gen is waarvan we de betekenis op dit moment nog niet kennen. Of het gaat om een DNA-verandering die we met huidige technieken (nog) niet op kunnen sporen. In deze video leg ik dat nog eens uit.

Variant van onbekende betekenis

Soms hebben we te maken met een onduidelijke uitslag. Er wordt een DNA verandering gevonden, maar het is niet duidelijk of dit de oorzaak is van de aandoening of toch normale variatie die er nou eenmaal tussen mensen is. Iedereen is immers net een beetje anders en dus ook de DNA code.

In deze twee video’s leggen mijn collega en ik daar iets meer over uit.

• Hoeveel procent van de DNA-code van twee willekeurige mensen is hetzelfde?

• Hoelang duurt het nu om het DNA van een persoon af te lezen?

Nevenbevindingen

Als er een zeer uitgebreide DNA-test wordt gedaan kan er een variant in het DNA gevonden worden die niet de oorzaak is van een aandoening, maar wel een rol speelt bij een andere erfelijke ziekte. Dit noemen we nevenbevindingen. Je kunt het vergelijken met de volgende situatie: er wordt een röntgenfoto gemaakt, omdat de dokter wil kijken of je bij een val een rib hebt gebroken. Op de foto ziet de dokter ook je longen en je hart. De dokter ziet dat daar misschien wat mee mis is. Een dokter gaat er niet naar op zoek maar kan het wel vinden. Een dokter bespreekt de kans op nevenbevindingen van een DNA-test altijd voordat iemand de test doet. De kans op nevenbevindingen is meestal klein. In deze video leg ik het begrip nevenbevinding nog eens uit:

“Medicine is a science of uncertainty and an art of probability” (Sir William Osler MD, 1848-1919)

Osler's stelregel dat "geneeskunde een wetenschap van onzekerheid en een kunst van waarschijnlijkheid is" blijft vandaag even waar als in de afgelopen eeuwen. Beslissingen in de zorg moeten voortdurend worden genomen op basis van niet perfecte gegevens en beperkte kennis, gekoppeld aan onvoorspelbare uitkomsten die verre van zwart-wit zijn. Bovendien zorgt de toename van kennis op het gebied van DNA-onderzoek voor meer complexiteit die, ironisch genoeg, de onzekerheid kan vergroten. Daarom is het van belang om samen na te gaan in hoe we het beste om kunnen gaan met deze onzekerheden.