Erfelijke Suikerziekte
Veel mensen kennen wel het verschil tussen diabetes mellitus type 1 en type 2, maar wist je dat er daarnaast ten minste 15 erfelijke vormen van diabetes zijn? En dat het stellen van de juiste diagnose consequenties kan hebben voor de keuze van behandeling?
Suikerziekte (Diabetes Mellitus) is een ziekte waarbij de concentratie van suiker in het bloed te hoog is. Een te hoog suikergehalte in het bloed kan op verschillende manieren ontstaan. Er bestaan dus verschillende vormen van suikerziekte. Diabetes type 2 (andere naam: “ouderdomssuikerziekte”) en diabetes type 1 komen het meeste voor. Daarnaast zijn er zeker 15 erfelijke vormen van diabetes, dit noemen we monogene diabetes, ofwel MODY. MODY staat voor Maturity-Onset Diabetes of the Young. Dit kun je vertalen als ‘ouderdomssuikerziekte op jonge leeftijd’.
Onderschatting
Ongeveer 1 tot 5 van de 100 (1 tot 5%) mensen met suikerziekte heeft MODY. Dit zou in Nederland neerkomen op ongeveer 20.000 MODY-patiënten. DNA-onderzoek naar de verschillende vormen van MODY is in Nederland geconcentreerd in het Laboratorium voor Diagnostische Genoomanalyse te Leiden. De diagnose is op dit moment genetisch bevestigd bij iets meer dan 1000 patiënten. Mogelijk heeft ruim 90% van de MODY-patiënten dus nog geen genetische diagnose. Door een diagnose MODY kan de behandeling veranderen, maar dit hoeft niet. Het type MODY bepaalt welke behandeling nodig is: het slikken van tabletten, het toedienen van insuline, voedingsadviezen of geen behandeling (meer).
Tabletten slikken, insuline spuiten, voedingsadviezen of geen behandeling (meer) 📸 Pixabay CC0
Wetenschappelijk onderzoek
Samen met een student van de opleiding geneeskunde heb ik alle DNA-onderzoeken naar erfelijke suikerziekte in de afgelopen vijf jaar in Nederland op een rijtje gezet. We kijken in dit onderzoek naar de opbrengst van het DNA-onderzoek; bij hoeveel % van de patiënten met suikerziekte werd een erfelijke aanleg aangetoond? En kunnen we op basis van de patiënt karakteristieken voorspellen wie een erfelijke vorm van suikerziekte heeft en wie toch niet? Zodat we in de toekomst hopelijk nog gerichter DNA-onderzoek kunnen aanvragen en de opbrengst hoger wordt. De uitkomsten van dit onderzoek mag ik komende week presenteren op een groot internationaal erfelijk diabetes congres in Lille, leuk! Volg mij op Instagram voor een verslag.
Wat is de oorzaak?
De oorzaak van MODY is een verandering (mutatie) in het erfelijk materiaal. Er zijn meer dan 15 verschillende MODY-genen bekend. Een gen is een stukje DNA. Een hoofdstuk in de DNA encyclopedie. Elke gen bevat de code voor één of meerdere specifieke eiwitten - de bouwstenen van ons lichaam. Bij MODY gaat het om eiwitten die van groot belang is voor een goede werking van de β-cellen in de alvleesklier, de cellen die insuline produceren. Wanneer zo’n eiwit niet goed werkt geeft de alvleesklier te weinig of te laat insuline af en blijven de bloedsuikerwaarden te hoog.
Drie DNA-letter combinaties vormen samen een woord, een aminozuur.
Al deze verschillende woorden achter elkaar vormen de instructie voor de productie een eiwit. (Illustratie Tom Winter)
Wat zijn de kenmerken?
De diagnose MODY wordt vaak op jonge leeftijd gesteld, meestal bij mensen onder de 25-35 jaar, zonder overgewicht. De leeftijd waarop en mate waarin iemand met de aanleg voor MODY verschijnselen krijgt verschilt sterk tussen en binnen families. Bij hoge bloedsuikerwaarden kunnen klachten ontstaan als veel plassen, veel dorst en vermoeidheid. Net als mensen met diabetes type 1 of 2, kunnen mensen met bepaalde typen MODY lange termijn gevolgen (complicaties) ondervinden van verhoogde bloedsuikerwaarden, zoals hart- en vaatziekten, afwijkingen aan de ogen (retinopathie), nieren (nefropathie) en zenuwen (neuropathie).
Hoe erft MODY over?
MODY erft autosomaal dominant over. Dit betekent dat zowel mannen als vrouwen de erfelijke aanleg voor MODY kunnen hebben en deze kunnen doorgeven aan hun kinderen. Ieder kind van een ouder met MODY heeft een kans van 50% (1 op 2) om deze erfelijke aanleg te erven. Dit geldt voor zowel zonen als dochters. Het lijkt niet vaak voor te komen dat een erfelijke aanleg voor MODY bij iemand nieuw ontstaat. Meestal is de aanleg afkomstig van één van de ouders.
Wat betekent dit voor familieleden?
Het is voor familieleden met en zonder suikerziekte mogelijk om, indien gewenst, met DNA-onderzoek te laten nagaan of zij de aanleg voor MODY geërfd hebben. Voor mensen met suikerziekte kan de uitslag van het DNA-onderzoek van belang zijn voor de keuze van behandeling. Voor familieleden met de aanleg voor MODY maar zonder suikerziekte worden vanwege het sterk verhoogde kans op suikerziekte controles geadviseerd. Het is van belang dat iemand bij afwijkende bloedsuikerwaarden wordt verwezen naar een arts met kennis over MODY (kinderarts/ internist/huisarts). Het is ook mogelijk om (voorlopig) af te zien van DNA-onderzoek. Iemand met 50% kans op de aanleg voor MODY kan bloedsuikercontroles via de huisarts laten verrichten zoals, zonder dat er DNA-onderzoek wordt verricht. Voor kinderen biedt deze werkwijze het voordeel dat ze, als ze wat ouder zijn, zelf kunnen beslissen of ze DNA-onderzoek zouden willen laten verrichten.
Meer informatie
-Diabetesvereniging Nederland (patiëntenvereniging)
-LUMC (expertisecentrum voor volwassenen met MODY)